Thông tin cơ bản
Quốc Mẫu Âu Cơ là ai?
Thánh Mẫu Đầm Đa là tên thường gọi của Đức Quốc Mẫu Âu Cơ được nhân dân tôn kính phụng thờ trong đền Đầm Đa, là vị mẫu thần tổ tiên của người Việt, được ban sắc phong Quốc Mẫu và được phối thờ ở nhiều đền điện trong hệ thống thờ thần linh Tứ phủ, trong đó tiêu biểu là đền Mẫu Âu Cơ Đầm Đa thu hút hàng ngàn du khách tới hành hương dâng lễ hàng năm.
Thần tích Quốc Mẫu Âu Cơ
Truyền thuyết kể rằng: Âu Cơ vốn là một nàng tiên chuyên về trồng dâu, nuôi tằm, dệt vải cho trời. Nhân tiết đầu xuân du ngoạn, nàng lẫn vào mây xanh nhìn xuống hạ giới thấy bãi mía, nương dâu ngút ngàn. Hỏi ra mới biết là động Lăng Xương bên bờ sông Đà, cảnh vật dưới trần còn đẹp hơn tiên cảnh. Nàng bèn rời tiên cung bay xuống thưởng ngoạn…
Bất ngờ bên bờ sông, hiện ra một chàng trai tuấn tú, tướng mạo khác thường… Hai người chào hỏi nhau rồi chuyện trò vui vẻ xem ra rất tâm đầu ý hợp. Họ đi dạo bên bờ sông xanh, giữa nương dâu ngút mắt, từ sáng đến trưa, từ trưa đến tối, quên cả ăn cả uống… Người con trai có tướng mạo phi thường đó chính là Lạc Long Quân vua của nước Văn Lang. Nhà vua đi tuần thú khai Xuân trông thấy tiên sa, mới dừng lại chờ đợi… Khi đầu mày cuối mắt đều ưa, Long Quân mới ngỏ lời cầu hôn nàng Âu Cơ. Nàng nói:
“Chàng là giống Rồng, thiếp là nòi Tiên, thủy hỏa tương khắc, lấy nhau thế nào được!”.
Long Quân liền nói:
“Ta biết, thủy hỏa tương khắc đấy, nhưng âm dương vẫn hòa hợp. Tuy không được ở với nhau lâu dài, nhưng duyên trời một khắc ấy là trăm năm…”.
Âu Cơ ưng thuận:
“Nếu sau một thời gian ngắn sống với chàng thiếp lại về trời… thế là được”
Long Quân đưa nàng Âu Cơ về núi Nghĩa Lĩnh. “Long Quân lên nối ngôi, đổi hiệu là Hùng Hiền vương. Bấy giờ nàng Âu Lạc (tức Âu Cơ) có thai đã 3 năm 3 tháng 10 ngày, mây ngũ sức sáng bừng đầu núi Ngũ Lĩnh. Giờ ngọ ngày 25 tháng 12 năm Giáp Tí cái thai trong bụng Âu Cơ chuyển động, đến giờ ngọ ngày 28 khắp nhà hương thơm tỏa nức, ánh sáng lóe lên trong trướng, hoàng phi Âu Cơ sinh ra một bọc màu trắng như ngọc. Khi hoàng phi mới sinh, hương lạ thơm nức khắp núi Nghĩa Lĩnh và cả vùng đất tổ Phong Thứu, Ngọc Lĩnh, Liên Trì (đầm sen). (Trích Ngọc phả Đền Hùng)1
Lại theo truyền thuyết, khi các con đã khôn lớn, Long Quân bảo: Bây giờ là lúc Tiên Rồng chúng ta phải chia tay, ta về miền biển còn nàng lên núi, mỗi người đem theo một nửa số con, phong cho Lân Lang là con cả ở lại làm vua.
Âu Cơ dẫn 50 con ngược sông Thao đến Trang Hiền Lương, thấy một vùng đất sơn thủy hữu tình, chẳng khác gì tiên cảnh. Âu Cơ dừng lại, chọn Trang Hiền Lương làm nơi lập ấp sinh sống và sai các con đi tiếp khai khẩn các vùng đất xa xôi… Mẫu Âu Cơ dạy dân cấy lúa, trồng dâu, nuôi tằm, dệt vải, bắc cầu qua khe suối, đào giếng Loan, giếng Phượng lấy nước sạch ăn uống. Khi vùng đất Hiền Lương trở nên trù phú, các con đi khai khẩn những vùng đất mới, vượt qua mọi núi non hiểm trở để tạo dựng cơ nghiệp cho muôn đời, mẫu Âu Cơ mới quyết định bay về trời. Vào lúc nửa đêm ngày 25 tháng Chạp, mưa to gió lớn mù mịt đất trời, Mẫu Âu Cơ đằng vân. Vì không muốn các con biết mình rời hạ giới, Mẫu vội vàng đến nỗi đánh rơi dải yếm, vướng vào ngọn đa cổ thụ cạnh giếng Loan, giếng Phượng.
Sáng hôm sau trời quang, mây tạnh, dân Trang Hiền Lương không thấy Mẫu, mọi người lo lắng bổ đi tìm. Gần trưa có người nhìn lên ngọn đa thấy có dải yếm đào vắt ngang mới biết Mẫu đã về trời. Dân lập đền thờ Mẫu ngay dưới tán đa, định lễ cầu cúng một năm hai lần vào ngày Tiên Giáng mồng 7 tháng Giêng và ngày Tiên thăng 25 tháng Chạp…
Thờ phụng
Chùa Tiên – Mẫu Đầm Đa (hay còn được người dân gọi là Chùa Tiên – Đầm Đa) là một quần thể du lịch thuộc địa phận xã Phú Lão, huyện Lạc Thủy, tỉnh Hòa Bình. Trong quần thể có một ngôi chùa tên là Chùa Tiên, được Bộ văn hóa – Thông tin Việt Nam cấp bằng Di tích lịch sử – văn hóa tháng 9 năm 1989.
Khu Du lịch Chùa Tiên – Đầm Đa là một quần thể du lịch bao gồm nhiều hang động, đền chùa tuyệt đẹp, nằm bên kia sườn dãy núi Hương Sơn Chùa Hương. Ngoài ra quần thể danh thắng Chùa Tiên là di chỉ khảo cổ học cấp quốc gia.
Đầm Đa mở hội vào mùng 4 tháng Giêng âm lịch hàng năm. Vào ngày này hay những dịp đầu xuân năm mới, du khách gần xa, những phật tử ở địa phương và ở các vùng lân cận thường về quần thể di tích Đầm Đa để tham quan, thắp hương dâng lễ. Đền Mẫu Đầm Đa là địa điểm thu hút khách đông nhất trong quần thể di tích Đầm Đa, sự linh thiêng huyền diệu của Mẫu Tổ Âu Cơ vẫn được lan truyền cho tới tận ngày nay, khiến du khách thập phương vẫn tìm về để cầu xin Quốc Mẫu ban cho mưa thuận gió hòa, quốc thái dân an, dân chúng ấm no, cuộc sống hạnh phúc.
“Con đi tìm mẹ tìm cha,
Mà con chưa biết Đầm Đa mà tìm.
Có mẹ dẫn lối chỉ đường,
Nên con tìm được quê hương đây rồi”.
Bản văn
“Con đi tìm mẹ tìm cha
Mà con chưa biết đầm đa mà tìm
Có mẹ dẫn lối chỉ đường
Nên con tìm được quê hương đây rồi
Lòng con xao xuyến ngậm ngùi
Vì thấy mẹ ở bao đời đến nay
Đơn sơ chanh lá thế này
Con vô tình quá tội này tính sao
Mẹ ơi nước mắt con trào
Xót thương ân hận hoà vào lẫn nhau
Con biết mẹ chẳng giận đâu
Nước mắt mẹ chảy sông sâu suối nguồn
Mẹ thương tất cả các con
Đứa ở bên mẹ đứa còn theo cha
Lạc Thuỷ, Phú Lão là nhà
Các con của mẹ gần xa mới về
Sẽ không còn cảnh chia ly
Cha xuôi mẹ ngược con thì muôn phương
Lòng thành con thắp tuần hương
Mừng con của mẹ biết đường về đây
Ăn quả nhớ người trồng cây
Ly lai tài lộc kính dâng lên người
Xây đền thờ mẹ mẹ ơi
Để cho con cháu đời đời được bình yên
Hôm nay con cháu thảo hiền
Xây đền mẹ ngự lập đền nguy nga
Ngôi đền mẫu mẹ Đầm Đa
Có con suối nhỏ vắt qua trước đền
Nước suối chảy rì rầm róc rách
Cá lượn mình luồn lách dưới khe
Đền thờ cây mọc xum xuê
Lối lên Phú Lão lối về Đầm Đa
Mùng bốn tháng chín tiết trời thu
Chúng con rước mẹ về đền thảnh thơi
Ngôi cao chính vị mẹ ơi
Đèn trời đuốc biển soi đường con đi
Về đền mẹ ngự một khi
Chúng con có mẹ, con thì chẳng lo
Từ nay có mẹ có cha
Như cá có nước như sông có nguồn
Bao sông nhỏ đổ về biển lớn
Bốn phương trời tụ hợp về đây
Bao năm bao tháng bao ngày
Hôm nay đã có một ngày đoàn viên
Xập tre ghế nứa dâng lên
Long xà hổ phục đôi bên chầu vào
Đền mẹ còn mang dấu tích
Sắc tặng phong thượng đẳng tối linh
Ngàn thu hương khói phụng thờ
Dấu thiêng còn để ngàn năm lưu truyền
Đền thờ mẫu mẹ thần tiên
Phù hộ cho các đệ tử viên niên thọ trường
Bấy lâu con những ước ao
Chúng con xa mẹ đã bao tháng ngày
Bây giờ con đã về đây
Xa xôi cách trở mấy ngày cũng đi
Con về cửa mẹ một khi
Thiếu thốn của gì xin mẹ cho con
Hay là quản ngại núi non
Xa xôi rừng núi con còn ngại chi
Nêu con thiếu thốn của gì
Con về xin mẹ, mẹ thì cho ngay
Cho con không phải đưa tay
Cho con mạnh khỏe hàng ngày làm ra
Của phật vô số hằng hà
Tiền thì như bể của là như non
Mẹ nào mà chẳng thương con
Con về xin mẹ, mẹ còn tiếc chi
Cho con dư ăn thừa tiêu
Buổi sớm buổi chiều con được thảnh thơi
Quyết tâm tin tưởng phật trời
Thế nào cũng được thảnh thơi an nhàn
Trong nhà đầy đủ trăm phần
Hoa đào còn đợi mùa xuân còn chờ
Trên đầu tóc bạc như tơ
Sống lâu trường thọ còn chờ bình thiên
Làm da tay bạc tay tiền
Cũng là số bẩm thiên nhiên tự trời
Trong nhà được chữ an vui
Ai ai cũng mến những người thuỷ chung
Trên đầu tóc bạc như bông
Sống lâu trường thọ con mong cháu chờ
Cho con làm ít được nhiều
Cũng như hạt giống để gieo trưởng thành
Cây cao cành tốt lá xanh
Hoa sai kết quả nở thành gốc môn
Cho con lại có trí khôn
Cứ làm việc phúc chẳng còn ngại chi
Cứ làm việc phúc thiệt thì
Cũng như đường nọ càng đi càng gần
Hết Bài một lại học đến bài hai
Con đi tìm mẹ mẹ thì mong con
Xa xôi rừng núi rừng sim
Lòng con tin tưởng con tìm tới nơi
Lòng con tin tưởng phật trời
Trèo non lội suối qua đồi tới đây
Xa xôi rừng núi thế này
Trông lên những núi cùng mây mịt mù
Bước chân vào tới cửa chùa
Luồn qua võng mẹ vào chùa thảnh thơi
Có rồng lượn thú chơi bời
Thuốc tiên đầy đó đợi người thuỷ chung
Đường đi chớ ngại xa gần
Con nào mà chẳng muốn gần mẹ cha
Con muốn tìm mẹ tìm cha
Thì con về núi Đầm Đa mà tìm
Mẹ ở rừng núi rừng sim
Những tre cùng trúc con tìm tới nơi
Tới nơi cửa phật cửa trời
Cửa vua cửa mẫu khác nào bồng loan
Rủ nhau tới cửa mẫu Đầm Đa
Vui vầy tiệc ngọc bàn loan vui vầy
Mấy khi họp mặt tới đây
Khi về để tấm lòng này nhớ thương
Mấy khi họp mặt vui chung
Ngao du cho thỏa tấm lòng ước ao
Rủ nhau uống nước giếng đào
Vừa trong vừa mát khác nào thuốc tiên
Thuốc này uống không mất tiền
Thuốc này thì bởi ở miền Đầm Đa
Thuốc này của mẹ của cha
Thuốc này là của đức phật bà quan âm
Dù con có lỗi có lầm
Đã có đức phật quan âm độ trì
Thuốc này của đức từ bi
Ai có bệnh gì uống vào khỏi ngay
Thuốc thì hàng trăm mô đầy
Bệnh gì cũng uống khỏi ngay tức thì
Xa xôi chớ ngại đường đi
Đã có đức phật họ trì chứng minh
Thuốc này lấy ở thiên đình
Hoá ra từ thủa bẩm sinh có người
Uống vào mát mẻ thảnh thơi
Cho con sống ở trên đời trăm năm
Để con mùng một hôm rằm
Con tin tưởng phật con năng lên chùa
Đầm Đa cúng lễ bốn mùa
Thiếu gì tình cảnh tìm chùa mà xin
Thế gian có mắt thì nhìn
Dại tìm thuốc quỷ khôn tìm thuốc tiên
Về đền cửa mẫu Đầm Đa
Chúng con bái tạ con quay đầu về
Bốn mùa xuân hạ thu đông
Sở nguyện như ý sở cầu tòng tâm
Chắp tay bái lậy vua cha
Con xin bái lậy mẫu bà Âu Cơ
Tờ vàng thánh sớ trình xong
Con xin bái lậy con quay đầu về
Mẫu về giáng phúc trừ tai
Độ cho các ghế lộc tài đề đa
Độ cho phú quý vinh hoa
Độ cho đệ tử khang ninh thọ trường
Độ cho trong cửa trong nhà
Nhà nào lộc ấy phúc này là bao
Độ cho đi chín về mười
Đi tươi về tốt như người tài hoa
Độ cho buôn bán gần xa
Độ cho tài lộc như hoa trên cành
Hài Phòng, Hà Nội, Bắc Ninh
Xa xôi Móng Cái trong Vinh cũng về
Con về lễ mẫu hôm nay
Họ Phạm, họ Vũ chúng con tấu quỳ
Họ Trần, họ Nguyễn, họ Đào
Họ Bùi, họ Phạm con vào dâng hương
Họ Đinh, họ Nguyễn lòng thành
Con xin bái tạ mùa xuân chúng con lại về
Con niệm nam mô a di đà phật
Niệm nam mô a di đà phật
Con niệm nam mô a di đà phật
Niệm nam mô a di đà phật.”
1. [Đời thứ 2] Lạc Long Quân tức Hùng Hiền Vương 雄賢王
Tham Khảo
- https://chuatien.com/tin-tuc/24-chau-van-mau-dam-da-co-loi.html
- https://dulichvietphong.com/den-mau-dam-da-chua-tien-01-ngay
- https://chuatien.com/