Thông tin cơ bản
Chúa Nguyệt Hồ là ai?
“Ai lên tới Cao Sơn Bạch Mã
Hỏi thăm đền chúa Nguyệt nơi nao?
Ghé hỏi thăm phố Kép đi vào
Ngã tư Bố Hạ có con đường vào mỏ than
Ngôi đền thờ Chúa có miếu Cậu, lầu Cô
Xung quanh đá mọc lô xô con đường vào
Cây ngọc lan xanh biếc bốn mùa”
Chúa Nguyệt Hồ còn gọi là Chúa Đệ Nhị Nguyệt Hồ hay Chúa Bói Nguyệt Hồ. Gọi Chúa Nguyệt Hồ là Chúa Đệ Nhị Nguyệt Hồ bởi Chúa là chúa thứ hai trong Tam vị Chúa Mường. Ngoài ra, Chúa Nguyệt Hồ còn gọi là Nguyệt Nga Công chúa. Bà được biết tới là vị chúa Bói nổi tiếng linh thiêng bậc nhất Việt Nam, được nhân dân tôn kính phối thờ trong tín ngưỡng Tứ phủ.
Thần tích Chúa Nguyệt Hồ
Theo thần tích và truyền thuyết ở vùng Bo (Yên Thế, Bắc Giang), sự tích Chúa Nguyệt Hồ được ghi chép lại như sau: Cuối đời Hùng Duệ Vương quân Thục ồ ạt mang quân sang xâm chiếm giang sơn họ Hùng. Hùng Duệ Vương bèn hạ chiếu đi các nơi tìm người tài giỏi giúp vua trừ giặc. Lúc bấy giờ ở vùng Bo (Yên Thế) có hai ông Cao, Quý ra được vua chọn. Bái tạ ơn vua, hai ông tuyển mộ quân sĩ và kéo quân về vùng Bo (Yên Thế) ngày đêm luyện tập binh mã chờ thời cơ diệt giặc. Khi quân Thục kéo sang, hai bên giao chiến ác liệt. Do thế giặc quá mạnh, hai ông Cao, Quý chỉ huy quân sĩ rút lui theo triền sông Thương rồi lựa thế đất hiểm trở quay lại giết giặc. Bị phản công bất ngờ, quân Thục tự nhiên vỡ trận thua to, những kẻ tháo lui đều bị quân sĩ truy đuổi tiêu diệt hết.
Trước khi hồi triều hai ông phi thẳng ngựa đến khu Rừng Từ để nhìn bao quát vùng Bo một lần nữa rồi bỗng nhiên hóa tại đó. Phu nhân và con gái biết tin nhớ thương nên cũng tự hóa theo hôm đó vào ngày 15/2. Nhà vua đã phong hai ông là Thượng Đẳng Phúc Thần và cho lập đền thờ nơi danh tướng đã đánh trận. Triều vua Lê Đại Hành có sắc phong cho các vị Thần ở vùng Bo là: “Cao Sơn Quý Minh đại đức hùng lược trác vĩ Đại Vương Thượng đẳng Thần”. Chúa Nguyệt Hồ chính là con gái của Vị Tướng Họ Cao và được các triều Nguyễn phong là Nguyệt Nga Phu Nhân.
Một thần tích khác
Chúa Nguyệt Hồ sinh tại đất Bắc Giang trong gia đình có 3 chị em gái. Chúa Nguyệt Hồ là em út; chị cả là bà Lê Hoa, là một nữ tướng thác tại Hữu Lũng khi bà tham gia trận đánh ở đó; chị thứ hai là bà Như Hoa. Cả hai người chị của Chúa Nguyệt Hồ đều được dân gian thờ phụng.
Khi 14 tuổi, bà được Quỷ Cốc Tiên Sinh nhận làm con nuôi và truyền cho bà các thuật chiêm tinh, bói toán và đặt tên hiệu cho bà là Nguyệt Hồ. Sau khi học được phép, bà dành đời mình làm phúc cho dân. Danh tiếng của bà lan đến tai vua. Vua bền truyền chỉ đưa bà về kinh. Mỗi lần ra trận nhà vua thường đến nhờ bà cho quẻ xem lành dữ. Sau khi mất bà vẫn hiển linh giúp người.
Chúa Nguyệt Hồ có nằm trong hệ thống Tứ Phủ hay không?
Chúa Nguyệt Hồ, cũng như Tam Vị Chúa Mường không nằm trong hệ thống Tứ Phủ nhưng được nhân dân tôn kính phối thờ trong tín ngưỡng Tứ phủ.
Thời gian khánh tiệc Chúa Nguyệt Hồ
Ngày khánh tiệc của Chúa Nguyệt Hồ vào 15/2 âm lịch hàng năm.
Hầu giá Chúa Nguyệt Hồ
Ngày lễ tại đền Nguyệt Hồ vào 15/2 âm lịch, tại đây phần tế được tiến hành với những nghi lễ độc đáo là lễ hát dâng văn. Người được chọn diễn xướng hát văn phải có giọng hát hay, đàn giỏi, đức tài trọn vẹn và gia đình không có tang bụi. Chúa Nguyệt Hồ khi ngự đồng thường mặc áo xanh, múa mồi.
Bản văn Chúa Nguyệt Hồ
Bản văn 1
“Ai lên đến Cao Sơn Bạch Mã
Hỏi thăm Đền Chúa Nguyệt nơi nao
Hỏi thăm ga Kép mà vào
Ngôi đền Chúa ngự khác nào động tiên
Bốn mùa hoa trái dâng lên
Bạn tiên tấp nập đôi bên ra vào
Trước ngôi cao rầu rầu nét mặt
Chiếc gậy son chúa đặt phía sau
Lá trầu với lại quả cau
Tiền đài chiếc tráp sơn màu xanh lam
Chúa ngồi đó lòng đau như cắt
Dưới trần phàm bao kẻ u mê
Nhớ người con gái thôn quê
Không may nhỡn đãng phải bề khổ tâm
Sống âm thầm mồ côi cha mẹ
Gặp được Thầy Quỷ Cốc tiên sinh
Một đời làm phúc quên mình
Truyền ban ấn quyết đặt tên Nguyệt Hồ
Tiếng đồn cho tới kinh đô
Có bà Chúa Bói Nguyệt Hồ rất hay
Cửa nhà gia sự hôm nay
Mồ mả đất cát Chúa rầy chỉ cho
Âm dương chồng vợ căn do
Hợp tan tan hợp chỉ cho rõ ràng
Tiền hậu vận mọi đàng hay dở
Việc trong ngoài lầm lỡ chỉ cho
Về đồng phán bảo nguyên do
Có căn có số phải lo trình đồng
Tam đầu cửu vĩ thuyền rồng
Thoi xanh rừng núi sớ hồng kim ngân
Hình hài nón chúa kính dâng
Lập đàn thỉnh chúa lai lâm ngự về
Phép tiên chúa đáng tài cứu thế
Tiếng oai linh quyền chế nơi nơi
Phép tiên xoay đất chuyển trời
Gia công hộ phép cứu người trần gian
Thỉnh mời tiên chúa lai loan
Khuông phủ đệ tử nhân khang thịnh cường.”
Bản văn 2
“Rừng tùng bách bốn mùa rợp bóng
Cánh sen hồng còn đọng hơi sương
Hay đây là sự phi thường
Nguyệt hồ chúa bói anh linh ai tày
Ơn lão tố theo thầy học đạo
Mười năm tròn tu kiếp thiên nga
Nói rồi binh lửa can qua
Mẫu cho giáng thế trừ tà cứu dân
Nhớ tích xưa đời Lê Thái Tổ
Một thôn nghèo mái đổ màn sương
Lam chiều rặng cúc đưa hương
Chim ca vượn hít bên đường hoa chen
Khắp chuyện lạ trên trời dưới bể
Có những điều không thể tìm ra
Từ sinh vận hạn trong nhà
Khí hư vận kèm toàn gia tới kỳ
Đường dài tài lộc sinh ly địa lý
Hay huyết ly mộng mị thủy phòng
Ý đồ đen trắng đục trong
Người sinh số mệnh đo lòng thanh tao
Đường vận mệnh ai nào biết trước
Kêu chúa bà thời được biết ngay
Ơn trên thánh tổ cao dày
Truyền cho ấn quyết ra tay phù đời
Thuở nam việt nhớ xưa nguồn cội
Chúa có tài bấm độn lục nhâm
Phép tiên xem bói nhập thần
Xem trong thế sự thăng trầm ra sao
Dù ai bị ma cao phù quyết
Bệnh thời làm chẳng biết căn do
Linh phù bùa yếm bà cho
Trừ tà diệt quý khiến cho lại thành
Tiết xuân xanh thành tâm khấn nguyện
Tiến văn chầu chúa Nguyệt cung nga
Hương thơm tấu thỉnh ba tòa
Độ cho đồng tử vinh hoa thọ trường.”
Đền Nguyệt Hồ (Bắc Giang)
Đền Nguyệt Hồ hay còn được mệnh danh là đền thờ “Chúa Bói” duy nhất tại Việt Nam là điểm du lịch văn hóa tâm linh, tín ngưỡng thiêng liêng. Đây là một trong những di tích cổ gắn liền với truyền thống lịch sử văn hiến của quê hương Bắc Giang. Ngôi đền nằm ở vùng đất có nhiều di tích thuộc thượng lưu dòng sông Thương. Dọc ven dòng sông này có rất nhiều các điểm di tích thờ Mẫu nhưng được quan tâm và chú ý nhiều hơn là đền Nguyệt Hồ thuộc xã Hương Vĩ, huyện Yên Thế.
Đền còn có tên gọi khác là Từ Linh Nguyệt Hồ.