Thông tin cơ bản
Chúa Đệ Nhất Tây Thiên là ai?
Chúa Đệ Nhất Tây Thiên là chúa bà đứng đầu trong Tam vị Chúa Mường được nhân dân tôn kính gọi là Chúa Thượng, chúa bà giáng sinh cứu độ dưới thời Hùng Vương.
“Thỉnh mời Quốc Mẫu Tiên Nương
Hoàng phi đệ thất Hùng Vương trị vì
Cổ triều Đinh, Lý, Trần, Lê
Sắc phong thượng đẳng hiệu đề tối linh
Tây Thiên, Tam Đảo địa linh
Thạch Bàn, Chúa ngự cảnh thanh nhiệm mầu”
Chúa Đệ Nhất Tây Thiên còn được gọi là Quốc Mẫu Tây Thiên, là chúa bà đứng đầu trong Tam Vị Chúa Mường, chúa bà mặc dù không thuộc hàng Tứ phủ nhưng được nhân dân tôn kính phối thờ trong hệ thống thần linh Tứ phủ. Chúa bà là một trong các vị chúa bói vô cùng linh thiêng, ban lộc bói toán và cúng lễ.
Trong nhân gian di truyền rất nhiều dị bản về sự tích của quốc mẫu Tây Thiên, trong đó có hai bản ghi chép tương đối chính xác về chúa. Một bản được ghi trong bản ngọc phả đền Tây Thiên, được ghi chép bằng chữ hán năm Khải Định thứ 2 (1917) và một truyền thuyết lưu truyền ở xã Đại Đình, nơi có đền thờ Mẫu sinh và Mẫu hóa.
Sự tích Chúa Đệ Nhất Tây Thiên
Bản ghi chép trong đền Tây Thiên viết rằng:
Kể về sự tích Chúa Đệ Nhất Tây Thiên, trong nhân gian vẫn còn lưu truyền câu truyện kể rằng vào đời Hùng Chiêu Vương ở đạo Sơn Tây có một ông hào trưởng họ Linh (hoặc Lăng) là người đức độ, phu nhân của ông là bà Đào Thị Liễu đã tứ tuần mà chưa có con, chồng bà lo âu chẳng có người nối dõi. Một đêm thanh tĩnh bà nằm mộng thấy mình lên núi Tam Đảo chiêm bái thánh thần, quanh bà hiện ra mây lành năm sắc có các tiên cô ca hát rộn ràng, múa điệu Nghê Thường. Ít lâu sau đó bà cấn động bào thai, tận mười bốn tháng mới hạ sinh cô con gái hảo tướng vô cùng. Nàng tên Linh Thị Tiêu, là tiểu thư khuê cát nên được cha cho học kinh thư, văn phú thông tường, cầm kỳ thi hoạ hơn người, lớn lên lại có tài nắm bắt binh cơ, võ nghệ xuất chúng.
Duyên tiền định, Hùng Chiêu Vương gặp được nàng trên núi Tam Đảo, mới gặp đã chớm nở tình duyên. Nàng được Vua đưa về sắc phong làm chính phi. Uyên ương mặn nồng không bao lâu, ác tặc quấy nhiễu bờ cõi, vua Hùng rao tin tìm hiền tài giúp nước. Vị cung phi họ Linh cũng thân chinh về quê nhà chiêu binh hợp mã, nàng cởi phụng bào, khoác giáp tướng xông pha trận mạc. Tài thao lược xuất chúng, lại được tiên thánh các phương phù trợ nên nàng lập đại thắng, Vua ban phong là Tam Đảo Sơn Trụ Quốc Mẫu Đại Vương.
Từ đó mà Hùng Chiêu Vương càng thiết tha yêu người con gái vừa kiều diễm lại tài ba ấy, muốn được bên nàng trọn đời trọn kiếp. Nhưng Thiên ý không thuận lòng người, một ngày kia bên cung của Thị Tiêu chợt có ngũ sắc tường vân lượn quanh, nàng biết mình đã hoàn thành sứ mệnh nay phải trở lại Thiên Cung. Nàng bước vào áng mây rồi về Trời, mối tình giữa người và tiên cũng kết thúc. Vua lại phong là Tam Đảo Sơn Trụ Quốc Mẫu Đại Vương Đệ Nhất Thượng Đẳng Phúc Thần. Muôn dân suy tôn là Chúa Mường Đệ Nhất ngự trên sơn trang.
Sự tích ghi chép tại đền Tây Thiên
Thời Vua Hùng trị vì quốc gia, tại Đông Lộ Có một trưởng ông họ Lăng tuổi gần 40 và trưởng bà họ Đào tuổi hơn 40 mà không có con. Trong một ngày ông bà nằm mộng được đi du ngoạn Tam Đảo, đến chùa Tây Thiên hành hương cầu con. Đến khoảng ngoài canh ba, bà Đào chợt thấy có mây ngũ sắc trong trong chùa hiện lên rồi thấy 7, 8 người đều mặc mũ áo đẹp đẽ. Người thì ca hát, người thì nhảy múa, người thì gảy đàn, ngâm thơ. Bà tỉnh lại thì biết đây là mộng lành. Y như rằng bà có thai nhưng phải tới 14 tháng sau bà mới hạ sinh. Một bé gái đã ra đời vào ngày mùng 10 tháng 5, năm Giáp Thân và đặt tên là Tiêu. Cô bé lớn lên xinh đẹp, mặt mày sáng sủa, tính lại nết na, thùy mị. Tuổi 5, 6 mà đã hiểu âm, biết luật. Năm 11 – 12 tuổi đã biết võ nghệ, binh thư. Đến 20 tuổi đã là một nữ anh hùng, hào kiệt. Thực là bậc quần thao hào kiệt bậc nhất.
Thời bấy giờ, giặc phương Bắc xâm lăng. Dân tình hoang mang, hoảng sợ. Vua Hùng ngay lập tức sai người đi loan báo khắp nơi nhằm tìm người tài giúp vua đánh giặc. Khi nghe thấy tin cầu, nàng đã đứng ra phân bổ, kêu gọi các tràng trai khỏe mạnh, đủ sức đánh giặc trong vùng. Tất cả được 3000 người tướng sỹ về tại Phong Châu, Việt Trì yết kiến Hùng Vương.
Hùng Vương thấy nàng là một vị anh hùng hào kiệt tài năng liền giao cho chỉ huy 10 vạn tinh binh và 3000 kỵ binh đi đánh giặc. Quân giặc đại bại, nàng cùng các binh sĩ khải hoàn về kinh. Nhà vua vô cùng vui mừng liền phong thưởng nàng là “Tam Đảo Sơn Trụ Quốc Mẫu Đại Vương”. Một ngày đẹp trời, bỗng có đám mây ngũ sắc hạ xuống đền Tây Thiên, sứ giả xuất hiện và rước nàng về trời. Ngày đó đúng vào ngày 15/2. Người dân thấy sự việc này bèn tâu vua, Vua Hùng Vương liền truyền lệnh phong nàng là “Tam Đảo sơn trụ Quốc Mẫu Đại vương đệ nhất thượng đẳng thần”.
Khánh tiệc của Chúa Đệ Nhất Tây Thiên là ngày 10/5 âm lịch (tương truyền là ngày chúa giáng hạ phàm trần). Lễ hội Chúa Đệ Nhất Tây Thiên được tổ chức vào dịp này. Theo tương truyền đây là ngày chúa giáng hạ trần phàm. Do đó, ngày này người dân thường rước kiệu và làm lễ khấn chúa bà vô cùng long trọng.