Thông tin cơ bản
Tên gọi và vị trí địa lý
Chùa Đồng Bụt, có tên chữ là Thiền Sư tự, nằm ở làng Đồng Bụt, nay thuộc xã Ngọc Liệp, huyện Quốc Oai, Hà Nội. Trước Cách mạng tháng Tám năm 1945, địa danh này thuộc xã Phục Liệp, tổng Liệp Mai (còn gọi là tổng Sếp), huyện An Sơn, phủ Quốc Oai, tỉnh Sơn Tây.
Lịch sử và nhân vật
Theo các tài liệu, chùa Đồng Bụt được xây dựng vào thời Trần, niên hiệu Đại Trị (1341-1369), và đã trải qua nhiều đợt trùng tu. Một dấu tích đáng chú ý là bài minh trên quả chuông đúc năm Gia Long thứ 18 (1819), cho biết ngôi chùa đã tồn tại từ thời kỳ này. Văn bia Hậu Phật bi ký niên hiệu Cảnh Trị thất niên (1669) còn khẳng định việc tôn tạo và mở rộng chùa trong giai đoạn đó. Truyền thuyết kể rằng chùa được lập để thờ Từ Đạo Hạnh – vị thiền sư nổi tiếng thời Lý, người được dân gian kính trọng và phong thánh. Từ Đạo Hạnh, tên húy là Lộ, sinh ra tại làng Đồng Bụt trong vườn Nở (nay cách chùa khoảng 500m). Ông có tư chất thông minh, đỗ Bạch Liên khoa và từng tu học tại Tây Trúc. Sau khi trở về, ông tu tại chùa Thiên Phúc trên núi Sài Sơn. Thi hài của ông được hỏa táng, và xá lợi được đặt vào pho tượng tại chùa Thiên Phúc (chùa Thầy).
Kiến trúc cảnh quan
Chùa Đồng Bụt có bố cục kiến trúc kiểu chữ “công,” bao gồm năm gian Bái đường, hai gian ống muống và ba gian Thượng điện. Kết cấu này mang phong cách kiến trúc cuối thời Lê đầu thời Nguyễn với đặc trưng mái chồng diêm kẻ bẩy. Các gian được thiết kế tinh xảo, cửa võng trang trí hoa văn rồng, phượng và dây leo, tạo nên vẻ đẹp cổ kính, trang nghiêm. Chùa được bài trí theo lối “tiền Phật hậu Thánh”: Tiền đường thờ Phật theo phái Đại thừa, trong khi Hậu cung là nơi thờ Từ Đạo Hạnh cùng thân phụ, thân mẫu của ông. Điểm đặc biệt trong kiến trúc của chùa là sự kết hợp giữa tín ngưỡng thờ Phật và thờ thánh, mang đậm dấu ấn văn hóa Việt Nam. Trước chùa, ao sen không chỉ là yếu tố cảnh quan mà còn mang ý nghĩa phong thủy, điều hòa không gian, giúp tăng thêm sự yên tĩnh, thanh tịnh cho ngôi chùa.
Hiện vật
Chùa Đồng Bụt sở hữu hệ thống tượng Phật phong phú, với 28 pho tượng được bài trí ở các khu vực Bái đường, Tam bảo, Thượng điện, nhà Tổ và nhà Mẫu. Trong Tam bảo, các lớp tượng được sắp xếp rõ ràng, từ Tam Thế Phật ở tầng trên cùng, đến Di Đà Tam tôn và tòa Cửu Long với tượng Thích Ca sơ sinh. Tại Bái đường, hai pho tượng Hộ pháp Khuyến thiện và Trừng ác, cao tới 3m, tạo sự ấn tượng mạnh mẽ. Tại Hậu cung, tượng chân dung Từ Đạo Hạnh được đặt cùng tượng thân phụ và thân mẫu của ông. Pho tượng này được xem là cổ vật quý giá nhất, khắc họa vị thiền sư trong tư thế thiền định, với nét mặt thông minh và cương nghị. Ngoài tượng, chùa còn lưu giữ 11 đạo sắc phong, sớm nhất mang niên hiệu Cảnh Hưng (1783), Quang Trung (1792) và thời Nguyễn. Đặc biệt, chùa còn lưu trữ ba bia đá, năm bức hoành phi, sáu câu đối, một cỗ kiệu bát cống, cùng các văn bản cổ như thần tích và kinh kệ nói về Từ Đạo Hạnh.
Sự kiện và lễ hội
Lễ hội lớn nhất tại chùa Đồng Bụt diễn ra vào ngày 10 tháng 3 âm lịch. Đây là dịp tưởng nhớ Từ Đạo Hạnh với nghi thức rước tượng từ Hậu cung ra Quán Thánh – ngôi quán giữa đồng trên đường đến chùa Thầy. Lễ hội không chỉ mang ý nghĩa tâm linh mà còn là dịp để cộng đồng dân cư kết nối, gìn giữ và truyền bá giá trị văn hóa truyền thống. Bên cạnh đó, dân gian vẫn lưu truyền câu ca: “Mồng bảy hội Thầy, mồng mười hội Sếp nhớ ngày mà đi,” thể hiện sự gắn kết giữa chùa Đồng Bụt và các trung tâm tín ngưỡng lớn trong vùng.
Xếp hạng
Với giá trị lịch sử, kiến trúc và văn hóa đặc biệt, chùa Đồng Bụt được Bộ Văn hóa và Thông tin xếp hạng là di tích kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia vào năm 1996. Không chỉ là một trung tâm tín ngưỡng lớn, chùa còn là nơi diễn ra các hoạt động cách mạng trong kháng chiến chống Pháp và Mỹ. Đến nay, chùa Đồng Bụt vẫn giữ vai trò quan trọng trong đời sống văn hóa và tâm linh của người dân, đồng thời là điểm đến hấp dẫn cho các nhà nghiên cứu và khách tham quan.
Tham khảo
Lưu Minh Trị, (2010), Hà Nội – Danh thắng và di tích (Tập 2), Nxb Hà Nội.
Văn khấn Chùa Đồng Bụt
Nam mô a di Đà Phật!
Nam mô a di Đà Phật!
Nam mô a di Đà Phật!
Con lạy chín phương trời, mười phương Chư Phật, Chư Phật mười phương.
Con kính lạy Hoàng Thiên Hậu Thổ chư vị Tôn thần.
Con xin kính lạy ngài Kim Niên Đương cai Thái tuế chí đức Tôn thần.
Con kính lạy ngài Bản cảnh Thành Hoàng chư vị Đại Vương.
Hưởng tử con là…
Ngụ tại…
Hôm nay là ngày … tháng … năm ….
Hương tử con đến Chùa Đồng Bụt, thành tâm dâng lên lễ bạc, hiến tế hương hoa, phẩm oản…
Cầu mong đức Bản cảnh Thành hoàng chư vị Đại Vương chứng giảm, rủ lòng thương xót, phù hộ che chở cho chúng con sức khoẻ dồi dào, mọi sự tốt lành, lắm tài nhiều lộc, an khang thịnh vượng, sở cầu như ý, sở nguyện tòng tâm.
Hương tử con lễ bạc tâm thành, trước án kính lễ, cúi xin được phù hộ độ trì.
Nam mô a di Đà Phật!
Nam mô a di Đà Phật!
Nam mô a di Đà Phật!